बाथ रोग (Arthritis) हड्डी र जोर्नीमा हुने दीर्घकालीन समस्या हो, जसले मानिसको दैनिक जीवनमा निकै असर पुर्याउँछ। यो रोग विभिन्न उमेर समूहका मानिसहरूमा देखा पर्न सक्छ, तर प्रायः यो समस्या ४० वर्षमाथिका व्यक्तिहरूमा बढी देखिन्छ। नेपालमा पनि बाथ रोगका बिरामीको संख्या बढ्दै गएको छ।
बाथ रोग के हो?
बाथ रोगलाई सामान्यतया जोर्नीको रोगको रूपमा बुझिन्छ। यो रोगमा जोर्नी सुन्निने, दुख्ने, कडा हुने र दैनिक गतिविधि गर्न कठिन हुनेजस्ता लक्षण देखा पर्छन्।
यस रोगका मुख्य दुई प्रकार छन्:
- ओस्टियोआर्थराइटिस (Osteoarthritis):
- यो उमेर बढ्दै जाँदा हड्डी र जोर्नीमा भएको क्षयका कारण हुने रोग हो।
- विशेषगरी घुँडा, कम्मर, हात र खुट्टाको जोर्नीमा प्रभाव देखिन्छ।
- रुमाटोइड आर्थराइटिस (Rheumatoid Arthritis):
- यो शरीरको प्रतिरक्षा प्रणालीले आफ्नै हड्डी र जोर्नीमाथि आक्रमण गर्दा हुने रोग हो।
- यसले केवल जोर्नी मात्र नभई मुटु, फोक्सो, आँखा, छाला आदि अंगहरूलाई पनि असर पुर्याउन सक्छ।
बाथ रोगका लक्षणहरू
- जोर्नी दुख्ने र सुन्निने
- बिहान उठ्दा जोर्नी कडा हुने
- हिडडुल गर्दा समस्या हुने
- जोर्नीमा तातोपन वा रातोपन
- थकान र कमजोरी महसुस हुने
- हड्डीको शक्ति कम हुनु र सहजै भाँचिनु
बाथ रोग किन हुन्छ?
- आनुवंशिक कारण: परिवारमा यो समस्या भएका व्यक्तिमा यसको जोखिम बढी हुन्छ।
- उमेरको असर: उमेर बढ्दै जाँदा हड्डी कमजोर हुँदै जान्छ।
- अधिक वजन: मोटोपनले हड्डी र जोर्नीमा दबाब बढाउँछ।
- दैनिक जीवनशैली: शारीरिक परिश्रमको कमी, अनुचित खानपान, र अधिक बोझिल कार्य।
- प्रतिरक्षा प्रणालीको असन्तुलन: रुमाटोइड आर्थराइटिसको मुख्य कारण।
- पहिलेको चोटपटक: कुनै पुरानो चोटका कारण पनि यो समस्या हुन सक्छ।
बाथ रोगबाट हुने समस्या
- दैनिक क्रियाकलापमा कठिनाइ: हिँडडुल, बस्नु-उठ्नुलगायत काम गर्न समस्या।
- जोर्नीको स्थायी क्षति: समयमै उपचार नगर्दा जोर्नी पूर्ण रूपमा बिग्रिन सक्छ।
- अन्य अंगमा असर: मुटु, किड्नी र आँखाजस्ता अंगहरूमा समस्या देखा पर्न सक्छ।
- मनोवैज्ञानिक समस्या: लामो समयसम्म दुखाइका कारण डिप्रेसन र तनाव।
बाथ रोगको समाधान
१. जीवनशैली परिवर्तन:
- नियमित रूपमा व्यायाम गर्नुपर्छ।
- स्वस्थकर खाना, जस्तै हरियो तरकारी, फलफूल, प्रोटिनयुक्त खानेकुरा।
- तौल नियन्त्रणमा राख्ने।
- धूम्रपान र मद्यपान छोड्ने।
२. औषधि उपचार:
- डाक्टरको सल्लाहमा एन्टिइन्फ्लेमेटरी औषधि सेवन गर्ने।
- क्याल्सियम र भिटामिन डीको पूर्ति गर्न सप्लिमेन्ट लिने।
३. भौतिक उपचार (Physiotherapy):
- हड्डी र जोर्नीको लचिलोपन बढाउनका लागि भौतिक उपचार।
४. शल्यक्रिया:
- गम्भीर अवस्थामा जोर्नी प्रतिस्थापन (Joint Replacement Surgery) गर्नु पर्ने हुन सक्छ।
५. वैकल्पिक उपायहरू:
- योग, ध्यान र आयुर्वेदिक उपचारले पनि केही राहत दिन सक्छ।
बाथ रोगबाट बच्ने उपायहरू
- नियमित व्यायाम गर्ने।
- स्वस्थ जीवनशैली अपनाउने।
- शारीरिक गतिविधिलाई प्राथमिकता दिने।
- पोषणयुक्त खाना खाने र दुधजन्य पदार्थको सेवन बढाउने।
- स्वास्थ्य जाँच र समयमै उपचार गराउने।
निष्कर्ष
बाथ रोग दीर्घकालीन भए पनि यसलाई उचित उपचार र जीवनशैली परिवर्तनद्वारा नियन्त्रण गर्न सकिन्छ। यस रोगको पहिचान प्रारम्भिक चरणमै गर्नु निकै महत्त्वपूर्ण हुन्छ। स्वास्थ्यप्रति सचेत रही, नियमित डाक्टरको परामर्श लिँदा यो रोगको असरलाई कम गर्न सकिन्छ। 🌱
स्रोत: स्वास्थ्य विशेषज्ञ र नेपालमा प्रकाशित स्वास्थ्यसम्बन्धी अनुसन्धान।